บอร์ดเกมสร้างสรรค์ ทรัพย์สินทางปัญญาสร้างเสริม : การเรียนรู้เรื่องทรัพย์สินทางปัญญาโดยใช้บอร์ดเกม
ปัญหาสำคัญประการหนึ่งของครูในการจัดการเรียนรู้เรื่องทรัพย์สินทางปัญญาคือ เนื้อหามีรายละเอียดมากเนื่องจากทรัพย์สินทางปัญญามีหลายประเภท (ภาพ 1) และยากต่อการทำความเข้าใจเนื่องจากเกี่ยวข้องกับกฎหมายเฉพาะของแต่ละประเภทอีกด้วย สิ่งเหล่านี้จึงกลายเป็นอุปสรรคในการจัดการเรียนรู้หัวข้อดังกล่าวให้กับนักเรียน อย่างไรก็ตาม ความรู้เกี่ยวกับทรัพย์สินทางปัญญามีความสำคัญอย่างยิ่งที่ผู้สร้างผลงานต้องเรียนรู้เพื่อให้ได้รับการคุ้มครองผลงานที่สร้างมิให้ผู้ใดมาละเมิดผลงานได้ ในทางกลับกันความรู้ดังกล่าวก็ช่วยให้นักเรียนสร้างผลงานได้โดยไม่ละเมิดทรัพย์สินทางปัญญาของผู้อื่นด้วย ปัจจุบันนักเรียน สามารถเลือกเรียนรู้ทรัพย์สินทางปัญญาผ่านสื่อต่างๆ มากมายทั้งแบบออฟไลน์และออนไลน์ ตลอดจนครูสามารถใช้บอร์ดเกม (Board Game) หรือเกมกระดานมาจัดการเรียนรู้แบบใช้เกมเป็นฐาน (Game-based Learning) ทำให้การสอนเนื้อหาที่มีรายละเอียดมากนั้น มีความแปลกใหม่ น่าสนใจ และง่ายต่อการทำความเข้าใจมากยิงขึ้น
ภาพ 1 ทรัพย์สินทางปัญญาประเภทต่างๆ (ที่มา : กรมทรัพย์สินทางปัญญา และ pixabay.com)
บอร์ดเกมจัดเป็นเกมประเภทหนึ่งที่มีการสร้างและเล่นมานาน มีการปรับปรุง พัฒนาจนได้รับความนิยมทั้งในและต่างประเทศ บอร์ดเกมมีหลายประเภท เช่น แบบแข่งขันกันทำภารกิจ (Competition) แบบช่วยเหลือกัน (Co-operation) บอร์ดเกมการศึกษา (Educational Board Game) (ภาพ 2) บอร์ดเกมช่วยฝึกทักษะของผู้เรียน เช่น การสื่อสาร การคิด การแก้ปัญหา นอกจากนี้ ยังฝึกให้ผู้เล่นรู้จักปฏิบัติตามกฎกติกา มีความอดทนอดกลั้น มีการทำงานเป็นทีม รู้จักการรอคอยและการเป็นผู้แพ้ที่ดี ซึ่งเป็นการสร้างโอกาสในการเรียนรู้ตั้งแต่ปฐมวัย ในที่นี้ขอนำเสนอบอร์ดเกมการศึกษาเรื่อง “ทรัพย์สินทางปัญญา”
ภาพ 2 ตัวอย่างบอร์ดเกมการศึกษา
ลักษณะของบอร์ดเกมทรัพย์สินทางปัญญา
บอร์ดเกมทรัพย์สินทางปัญญาเป็นบอร์ดเกมการศึกษา ซึ่งมีวัตถุประสงค์เพื่อให้ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับทรัพย์สินทางปัญญาด้านสิทธิบัตร การประดิษฐ์ และสิทธิบัตรการออกแบบผลิตภัณฑ์ที่เกิดจากการสร้างสรรค์นวัตกรรม ทำให้ผู้เล่นมีความเข้าใจและตระหนักถึงความสำคัญของทรัพย์สินทางปัญญา ตลอดจนผู้ที่สร้างนวัตกรรมชนิดนั้นได้เป็นคนแรก รู้ผลประโยชน์ที่ได้จากการสร้างนวัตกรรมของตนเอง สามารถต่อยอดนวัตกรรมของผู้อื่นได้โดยไม่ละเมิดทรัพย์สินทางปัญญา ตัวอย่างส่วนประกอบของบอร์ดเกมทรัพย์สินทางปัญญาดังภาพ 3
ภาพ 3 (ก)
ภาพ 3 (ข)
ภาพ 3 (ค)
ภาพ 3 ตัวอย่างส่วนประกอบของบอร์ดเกมทรัพย์สินทางปัญญา
(ก) บอร์ดแสดงนวัตกรรมชั้นที่ 1 ชั้นที่ 2 และ ชั้นที่ 3 และทรัพยากรที่ใช้สร้างนวัตกรรมทั้งหมด
(ข) บอร์ดแสดงผลประโยชน์จากการสร้างนวัตกรรม
(ค) ตัวอย่างการ์ดทรัพยากรที่ใช้สร้างนวัตกรรมชั้นที่ 1 (สีชมพู) ชั้นที่ 2 (สีส้ม) และ ชั้นที่ 3 (สีฟ้า)
วิธีการเล่นบอร์ดเกมทรัพย์สินทางปัญญา มีหลักการดังต่อไปนี้
1. ผู้เล่นจำนวน 4 คน ต้องแข่งขันกันสร้างนวัตกรรมชนิดใด ชนิดหนึ่งจาก 5 กลุ่มนี้ ได้แก่ หลอดไฟ โทรศัพท์ โทรทัศน์ คอมพิวเตอร์ และ รถยนต์ จากชั้นที่ 1 ไปจนถึงชั้นที่ 3 เพื่อครอบครองสิทธิบัตรการประดิษฐ์และ/หรือ สิทธิบัตรการออกแบบผลิตภัณฑ์ โดยนวัตกรรมแต่ละชั้น อาจมีชนิดและจำนวนทรัพยากรในการสร้างไม่เหมือนกันก็ได้ (ภาพ 3ก, ภาพ 4)
ภาพ 4
นวัตกรรมชั้นที่ 1 : หลอดไส้ ใช้ทรัพยากร 3 ชนิด ได้แก่ 1) กระเปาะแก้ว 2) ไส้หลอด 3) ฐานหลอด
นวัตกรรมชั้นที่ 2 : หลอด LED ใช้ทรัพยากร 2 ชนิด ได้แก่ LED Dive และอุปกรรณ์ระบายความร้อน 2) LED Chips และหลอดไส้ เพื่อต่อยอด)
นวัตกรรมชั้นที่ 3 : หลอดไฟอัจฉริยะ ใช้ทรัพยากร 3 ชนิด ได้แก่ 1) Sensor และ LED Microcontroller 2) แอปพลิเคชัน 3) ปัญญาประดิษฐ์ และหลอด LED (เพื่อต่อยอด)
2. เตรียมการ์ดทรัพยากร (ภาพ 3ค) สำหรับการสร้างนวัตกรรม แต่ละชั้น โดยกองแยกกันไว้เป็นกองกลาง 3 กอง และการ์ดทรัพยากรที่ผู้เล่นไม่ต้องการจะรวมไว้เป็นกองทิ้ง 1 กอง
3. ผู้เล่นแต่ละคนสามารถเลือกเล่นได้คนละ 1 อย่าง (Action) ต่อ 1 รอบ เช่น การสร้างนวัตกรรม การตรวจสอบสิทธิบัตร การเช่าสิทธิบัตร การนำโทเคนหัวกะโหลกออก และในการสร้างนวัตกรรมนั้น ผู้เล่น สามารถเลือกเล่นได้ 1 อย่าง เช่น การซื้อการ์ดทรัพยากรจากกองกลาง การซื้อการ์ดทรัพยากรจากกองทิ้ง การเช่าสิทธิบัตรของคนอื่นเพื่อต่อยอดนวัตกรรม
4. ผู้เล่นสามารถเลือกซื้อการ์ดทรัพยากรในชั้นใดก็ได้ แต่การต่อยอดเป็นนวัตกรรมชั้นที่ 2 และชั้นที่ 3 จะต้องมีคนสร้างนวัตกรรมชั้นที่ 1 และชั้นที่ 2 มาก่อนตามลำดับ และต้องเป็นนวัตกรรมในกลุ่มเดียวกัน ยกเว้นโทรศัพท์และคอมพิวเตอร์ จะมีนวัตกรรมชั้นที่ 3 ร่วมกันคือ โทรศัพท์อัจฉริยะ
5. คนที่สามารถรวบรวมการ์ดทรัพยากรชนิดใดชนิดหนึ่งได้ครบเป็นคนแรก จะได้รับสิทธิ์ตรวจสอบสิทธิบัตรการประดิษฐ์ของนวัตกรรมชนิดนั้น หากผ่านภารตรวจสอบจะได้ครอบครองสิทธิบัตรการประดิษฐ์ และ วางสัญลักษณ์เป็นโทเคนลูกบาศก์ (ภาพ 5) หากไม่ผ่านจะได้รับโทษคนหัวกะโหลก คือต้องหยุดเล่น 1 รอบ (ภาพ 6)
ภาพ 5 การวางโทเคนแสดงเจ้าของสิทธิบัตรการประดิษฐ์ (Invention Patent) และ เจ้าของสิทธิบัตรการออกแบบผลิตภัณฑ์ (Design Patent)
ภาพ 6 ตัวอย่างการวางโทเคนหัวกะโหลกของผู้เล่นสีฟ้า ซึ่งต้องหยุดเล่น 1 รอบ
6. คนที่สามารถรวบรวมการ์ดทรัพยากรชนิดใดชนิดหนึ่งได้ครบ เป็นคนที่สองจะได้รับสิทธิ์ตรวจสอบสิทธิบัตรการออกแบบผลิตภัณฑ์ของนวัตกรรมชนิดนั้น หากผ่านการตรวจสอบจะได้ครอบครองสิทธิบัตรการออกแบบผลิตภัณฑ์ และวางสัญลักษณ์เป็นโทเคนเหรียญ (ภาพ 5) หากไม่ผ่านจะได้รับการ์ดหัวกะโหลก คือต้องหยุดเล่น 1 รอบ (ภาพ 6)
7. ผู้เล่นที่ได้รับสิทธิบัตรการประดิษฐ์และ/หรือ สิทธิบัตรการออกแบบ ผลิตภัณฑ์ซึ่งอาจไม่ใช่คนเดียวกันก็ได้จะได้รับผลประโยชน์เป็นเงินและคะแนน (ภาพ 3ข) ผู้เล่นสามารถให้เช่าได้เฉพาะสิทธิบัตรการประดิษฐ์ แก่คนที่ต้องการต่อยอดนวัตรรมในชั้นต่อไป โดยผู้เช่าสิทธิบัตรต้องจ่ายเงินให้เจ้าของสิทธิบัตร (ภาพ 3ข) ผู้เล่นจะได้รับคะแนนเพิ่มหากสร้างนวัตกรรม ได้ตรงกับกระแสสังคม (Trend) ในขณะนั้น โดย Trend จะเปลี่ยนทุก ๆ รอบที่ 5, 10, 15, 20...จนกว่าจะจบเกม
8. เกมใกล้จบเมื่อมีคนใดคนหนึ่งได้รับสิทธิบัตรการประดิษฐ์ของนวัตกรรมชั้นที่ 3 (ไม่มีสิทธิบัตรการออกแบบผลิตภัณฑ์) จากนั้นให้เล่นต่อจนจบคนสุดท้ายในรอบนั้นจึงจบเกม แล้วนับเงิน นับคะแนนของแต่ละคน โดยเงิน 5 บาท จะเปลี่ยนเป็น 1 คะแนน คนที่มีคะแนนมากที่สุดจะเป็นผู้ชนะ
หมายเหตุ ในขณะเล่นเกม ผู้เล่นแต่ละคนสามารถมีการ์ดทรัพยากรบนมือได้ไม่เกินคนละ 5 ใบ หากมีการ์ดเกินต้องทิ้งการ์ดที่กองทิ้ง ผังสรุปวิธีการเล่นบอร์ดเกมทรัพย์สินทางปัญญาแสดงในภาพ 7
ภาพ 7 ผังสรุปวิธีการเล่นบอร์ดเกมทรัพย์สินทางปัญญา
ตัวอย่างสรุปข้อคิดเห็นด้านต่างๆ จากครูและนักเรียนหลังการจัดการเรียนรู้ โดยใช้บอร์ดเกมทรัพย์สินทางปัญญา
ด้านเนื้อหา
เมื่อนักเรียนได้เล่นบอร์ดเกมฯ แล้ว นักเรียนได้เรียนรู้เรื่องการพัฒนานวัตกรรมต่างๆ และการได้รับสิทธิบัตร การวางแผนการเล่นเพื่อชนะ ได้รู้จักอุปกรณ์อิเล็กทรอนิกส์ วิวัฒนาการของเทคโนโลยีที่หลากหลาย รวมทั้งชิ้นส่วนที่ใช้ในการสร้างเทคโนโลยี เป็นเกมที่น่าสนใจและ ไม่เคยเห็นมาก่อน เกมดึงดูดความสนใจในช่วงแรกๆ
การมีส่วนร่วม
นักเรียนให้ความร่วมมือเป็นอย่างดี มีบรรยากาศเป็นกันเอง ทั้งความรู้และความสนุกสนาน ฝึกสมาธิ การคิดวิเคราะห์ การวางแผน เมื่อเล่นเกมเสร็จนักเรียนรู้สึกว่ารายละเอียดของเกมมีค่อนข้างมาก
เวลาในการเล่น
ครั้งแรกใช้เวลา 90 นาที (เวลาทำความเข้าใจ 10 - 15 นาที) แต่เมื่ออภิปรายและเล่นร่วมกันในรอบต่อๆ ไปก็เข้าใจดีขึ้นและเล่นได้เร็วขึ้น ใช้เวลา 50 - 60 นาที
ข้อเสนอแนะเพิ่มเติมในการปรับปรุงแก้ไขบอร์ดเกมทรัพย์สินทางปัญญา
คู่มือการเล่น
เพิ่มภาพประกอบและตัวอย่างการเล่นในคู่มือให้มากขึ้น ปรับเงื่อนไขเกมให้เข้าใจง่ายขึ้น หรือปรับการอธิบายเป็นคลิปวีดิทัศน์ ปรับตารางบอร์ดเกมให้มีขนาดใหญ่ขึ้น ป้องกันการวางผิดพลาด
การ์ดและอุปกรณ์ในเกม
ลดข้อความในการ์ดลงให้เหลือน้อยที่สุด ปรับปรุงการ์ดเกมและ อุปกรณ์ให้ดึงดูดความสนใจมากขึ้น ใช้สีด้านหลังการ์ดให้แตกต่างกันในแต่ละประเภทเพื่อให้จัดเก็บง่ายขึ้น ไม่ต้องใช้การทอดลูกเพื่อเรียงลำดับผู้เล่น
สิ่งที่นักเรียนได้รับจากบอร์ดเกมทรัพย์สินทางปัญญาคือ ได้ทั้งความสนุกสนานและความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับทรัพย์สินทางปัญญาด้านสิทธิบัตรการประดิษฐ์ และสิทธิบัตรการออกแบบผลิตภัตภัณฑ์ซึ่งเป็นเนื้อหา สำคัญที่เกี่ยวกับการสร้างและต่อยอดนวัตกรรม การได้รับประโยชน์จากการคุ้มครองทรัพย์สินทางปัญญาของตนเอง และการไม่ละเมิดทรัพย์สินทางปัญญาของผู้อื่น ในด้านการจัดการเรียนรู้ ครูสามารถเลือกใช้บอร์ดเกม ทรัพย์สินทางปัญญาสำหรับการนำเข้าสู่บทเรียนโดยอาจให้นักเรียนสืบค้นเกี่ยวกับสิทธิบัตรต่างๆ หรือใช้บอร์ดเกมในการสรุปเนื้อหาโดยให้นักเรียนได้มีส่วนร่วมในการอภิปราย การให้เหตุผลในการตัดสินใจเลือกสร้างนวัตกรรมแต่ละชั้น และร่วมกันสรุปองค์ความรู้ที่ได้รับภายหลังการเล่นบอร์ดเกม อย่างไรก็ตาม ครูไม่ควรใช้การเล่นบอร์ดเกมเพียงอย่างเดียว เพื่อวัดประเมินผลการเรียนรู้ของนักเรียน ครูควรให้ความรู้เพิ่มเติมเกี่ยวกับทรัพย์สินทางปัญญาประเภทอื่นๆ ควบคู่ไปด้วย เพื่อความสมบูรณ์ของเนื้อหา และอาจใช้การสังเกตพฤติกรรมควบคู่กับการใช้เกณฑ์คุณภาพเพื่อวัดประเมินผลการเรียนรู้
ทั้งนี้ นวัตกรรมในบอร์ดเกมนี้เป็นตัวอย่างของการพัฒนานวัตกรรม ผู้เล่นอาจกำหนดนวัตกรรมชนิดอื่นๆ และทรัพยากรหลักที่ใช้สร้างเองได้ รวมทั้งนวัตกรรมที่อยู่ในที่สูงกว่านั้น ในความเป็นจริงไม่จำเป็นต้องมาแทนที่นวัตกรรมในชั้นต่ำกว่าเสมอไปเพราะอาจได้รับความนิยม คู่ขนานกันไป หรือจนกระทั่งมีนวัตกรรมที่ดีกว่ามาแทนที่ ผู้เขียนขอขอบคุณ นางสาวศิรินาถ สุมหิรันต์ นางสาวกตัญชลี เอกวุธ นายไพบูลย์ ปัทมวิภาต และ นายกิตติพันธ์ วิบุลศิลป์ ที่ได้มีส่วนร่วมในการพัฒนาและปรับปรุง บอร์ดเกมทรัพย์สินทางปัญญา และขอขอบคุณนักเรียนทุกคนที่มาเล่นบอร์ดเกมและตอบแบบสอบถาม ผู้สนใจสามารถดาวน์โหลดคู่มือการเล่น บอร์ดเกมฉบับเต็มได้จาก https://citly.me/xcWpn และบอร์ดเกมอื่นๆ เผยแพร่ในเว็บไซต์ https://myipst.ipst.ac.th/
บทความนี้เป็นส่วนหนึ่งของนิตยสาร สสวท. ปีที่ 51 ฉบับที่ 241 มีนาคม – เมษายน 2566
ผู้อ่านสามารถติดตามบทความที่น่าสนใจเพิ่มเติมได้ที่ https://emagazine.ipst.ac.th/241/44/
บรรณานุกรม
Design Patent สิทธิบัตรการออกแบบผลิตภัณฑ์. สืบค้นเมื่อ 14 กุมภาพันธ์ 2566. จาก https://www.ipthailand.go.th/th/designpatent.html.
กรมทรัพย์สินทางปัญญา. (2564). Patent สิทธิบัตร/อนุสิทธิบัตร. สืบค้นเมื่อ 14 กุมภาพันธ์ 2566. จาก https://www.ipthailand.go.th/th/patent.
ธีระวุฒิ ศรีมังคละ. (2566). ความหมายของบอร์ดเกม. สืบค้นเมื่อ 14 กุมภาพันธ์ 2566. จาก https://inskru.com/idea/-NLfI8ffC8VMHUqqmVHH.
นายแสน Facilitator & board game. (2022). การวัดและประเมินผลในการใช้บอร์ดเกมเพื่อการเรียนรู้. สืบค้นเมื่อ 14 กุมภาพันธ์ 2566. จาก https://inskru.com/idea/-N7qGEaQKgocKMz1ASN-?fbclid=IwAR3rsrr9IyDIDRZwCiP5lm6QCN1KUv8vkmMCUePPrZk7S3z-ZE4o1uYDzOc.
สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี. (2565). คู่มือการเล่นเกมทรัพย์สินทางปัญญา. สืบค้นเมื่อ 14 กุมภาพันธ์ 2566. จาก https://citly.me/xcWpn.
-
18305 บอร์ดเกมสร้างสรรค์ ทรัพย์สินทางปัญญาสร้างเสริม : การเรียนรู้เรื่องทรัพย์สินทางปัญญาโดยใช้บอร์ดเกม /article-technology/item/18305-21-01-2025เพิ่มในรายการโปรด
