ในงาน มิติใหม่การศึกษา เดินหน้าประเทศไทย ซึ่งจัดขึ้นระหว่างวันที่ 21 – 22 พฤษภาคม พ.ศ. 2558 ที่ผ่านมา ณ กระทรวงศึกษาธิการ โดยมี พลเอก ประยุทธ์ จันทร์โอชา นายกรัฐมนตรี เป็นประธานในพิธีเปิด ในงานนี้ได้รวบรวมนวัตกรรมใหม่ ๆ ทางด้านการศึกษาทุกระดับมาจัดแสดงผลงาน และโครงการพัฒนามหาวิทยาลัยแห่งชาติ โดยการสนับสนุนจากคณะกรรมการการอุดมศึกษา ได้นำเสนอผลงานการวิจัยและพัฒนาในหลาย ๆ ด้าน มีโครงการหนึ่งที่แสดง คือ โครงการวิจัยพยาธิใบไม้ตับและมะเร็งท่อน้ำดี จากมหาวิทยาลัยขอนแก่น ซึ่งได้รับความสนใจจากผู้เข้าชมมาก

โครงการวิจัยพยาธิใบไม้ตับ และ มะเร็งท่อน้ำดี จากมหาวิทยาลัยขอนแก่น โดย ศ.ดร. พวงรัตน์ ยงวณิชย์ และ รศ.สพ.ญ. ดร. ธิดารัตน์ บุญมาศ เป็นโครงการระยะยาวซึ่งได้ทำการวิจัยมาอย่างต่อเนื่องกว่า 20 ปี เนื่องจากปัญหาการติดเชื้อพยาธิใบไม้ตับและมะเร็งท่อน้ำดีเป็นปัญหาสาธารณสุขที่สำคัญและเรื้อรังมาช้านานในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ โรคดังกล่าวเกิดจากการขาดความรู้พื้นฐานของการเกิดโรคและธรรมชาติของมะเร็งท่อน้ำดีอย่างถ่องแท้ อีกทั้งขาดวิทยาการด้านการรักษาและติดตามผลอย่างเป็นระบบ ตลอดจนขาดการรณรงค์และป้องกันอย่างจริงจังและต่อเนื่อง ซึ่งที่จริงแล้วมะเร็งท่อน้ำดีสามารถรักษาให้หายและป้องกันได้

ก. นายแพทย์ ณรงค์ ขันดีแก้ว   ข. ปลาส้ม

ขอบคุณ ภาพประกอบ ก ข จาก http://www.dailynews.co.th/article/365254

นายแพทย์ ณรงค์ ขันดีแก้ว หัวหน้าโครงการแก้ปัญหาพยาธิใบไม้ตับและมะเร็งท่อน้ำดี ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ มหาวิทยาลัยขอนแก่น และรองประธานมูลนิธิมะเร็งท่อน้ำดี ได้อธิบายถึงการเกิดโรคนี้ผ่านทางหน้าหนังสือพิมพ์ เดลินิวส์ วันอาทิตย์ที่ 6 ธันวาคม พ.ศ. 2558 หน้า 7 เรื่อง มะเร็งท่อน้ำดี ภัยเงียบที่ป้องกันได้ ว่ากว่า 50 ปีมาแล้วที่ประเทศไทยรู้กันดีว่า มะเร็งท่อน้ำดี มีสาเหตุมาจากการติดเชื้อ พยาธิใบไม้ตับ ซึ่งพยาธิหรือไข่พยาธิดังกล่าวฝังตัวอยู่ใต้เกล็ดของปลาน้ำจืด เมื่อรับประทานปลาเข้าไปแบบดิบ ๆ หรือ สุก ๆ ดิบ ๆ โดยเฉพาะเมนู ลาบ ปลาส้ม ปลาร้า ล้วนเป็นช่องทางที่ทำให้คนเราได้รับเอา พยาธิใบไม้ตับ เข้าสู่ร่างกาย

ถึงแม้ว่าที่ผ่านมาหน่วยงานทางราชการจะมีการรณรงค์ ให้ประชาชนทั้งเด็ก ผู้ใหญ่ นักเรียน โดยขอให้รับประทานอาหารจำพวกปลาที่ปรุงสุก ๆ แต่อย่างไรก็ตามสถานการณ์โรคนี้ไม่ได้ลดลง แต่กลับส่อเค้าว่าโรคนี้กลับเพิ่มขึ้นทุกปี เหตุผลที่น่าคิดคือเป็นประเพณีหรือวัฒนธรรมของชาวบ้านที่มีมานานแล้วในการรับประทานอาหารดังกล่าวแบบดิบๆ หรือ สุก ๆ ดิบ ๆ ที่ได้รับการบอกจากชาวบ้านก็คือ เมนูอาหารปลาเหล่านี้ถ้าทำให้สุกรับประทานแล้ว มันบ่แซบ

จากการศึกษาวิจัยพบว่าโรคมะเร็งท่อน้ำดี มีสาเหตุสัมพันธ์กับโรคพยาธิใบไม้ตับ สืบเนื่องมาจากการบริโภคอาหารประเภทปลาแบบดิบ ๆ หรือสุกๆดิบๆ พยาธิใบไม้ตับที่อยู่ในตัวปลาน้ำจืดก็เข้าสู่ร่างกายของคนเรา พยาธิจะเคลื่อนที่จากลำไส้เล็กไปฝังตัวเจริญเติบโตอยู่ในท่อน้ำดี ออกไข่ปะปนมากับอุจาระลู่แหล่งน้ำ ไข่จะถูกหอยกินไข่จะเจริญพัฒนาเพิ่มจำนวนเป็นตัวอ่อน ปลาที่มากินหอยก็จะกินตัวอ่อนพยาธิใบไม้ตับเข้าไปด้วย เมื่อคนรับประทานปลาดิบ ๆ ดังกล่าวพยาธิก็เข้าสู่ร่างกายคนเราอีก เป็นวงจรชีวิตของพยาธิใบไม้ตับ พยาธิใบไม้ตับจะไปฝังตัวอยู่ในท่อน้ำดีเป็นเวลานาน จนเกิดการอักเสบเรื้อรังเป็นเวลานาน 30 – 40 ปี การอักเสบเหล่านั้นจะเพิ่มปัจจัยเสี่ยง ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในระดับเซลล์ ส่วนหนึ่งประมาณร้อยละ 10 จะกลายเป็นมะเร็งท่อน้ำดีตามมา ซึ่งในระยะแรก ๆ มักจะไม่พบอาการผิดปกติใด ๆ ในระยะต่อมาเมื่อเกิด อาการตัวเหลือง ตาเหลือง เมื่อไปรักษาที่โรงพยาบาล ก็พบว่าเป็นมะเร็งระยะลุกลามมากแล้วไม่สามารถผ่าตัดได้ หลังจากนั้นผู้ป่วยก็มักจะเสียชีวิตตามมาในเวลาไม่นาน

นายแพทย์ ณรงค์ ขันดีแก้ว กล่าวว่า อาหารที่พบว่าทำให้ผู้ป่วยเป็นกันในวงกว้างก็คือ ปลาส้ม เพราะว่าปลาส้มจะมีการหมักก่อนรับประทานเพียงเวลา 3 วัน รองลงมาก็คือปลาร้าที่วางขายในท้องตลาด ใช้เวลาหมักเพียงประมาณ 10 วันเท่านั้น

ปัจจุบัน ประเทศไทยยังมีผู้ป่วยและเสียชีวิตด้วยโรคมะเร็งท่อน้ำดี สูงเป็นอันดับ 1 ของโลก โดยมีอัตราอยู่ที่ประมาณ 14,000 – 20,000 คน และยังมีแนวโน้มเพิ่มจำนวนมากขึ้นเรื่อย ๆ ส่วนใหญ่จะเป็นผู้ที่มี่อายุ 40 ปีขึ้นไป สูงกว่าข้อมูลเมื่อ 10 ปีที่แล้ว ซึ่งอัตราป่วยและเสียชีวิตจะอยู่ที่ประมาณ 11,000 คน จากข้อมูลพบว่า คนที่เป็นโรคมะเร็งท่อน้ำดีพบมากทางภาคอีสานถึง ร้อยละ 80 ส่วนผู้ที่อยู่ในเมืองพบได้ประมาณ ร้อยละ 30 เท่านั้น และล่าสุดประชาชนที่มีภาวะเสี่ยงเป็นโรคมะเร็งท่อน้ำดีประมาณ 6,000,000 คน แต่ในปี พ.ศ. 2558 ได้รับการขึ้นทะเบียนผู้ป่วยอยู่ในระบบแล้ว 104,000 คน และได้ตรวจคัดกรองไปแล้ว 68,000 คน พบว่ามีกลุ่มเสี่ยงที่เป็นมะเร็งท่อน้ำดีมากกว่า 800 คน ซึ่งได้มีการส่งตัวเพื่อตรวจยืนยันรักษาต่อไปแล้ว ส่วนใหญ่ประชาชนที่เป็นโรคนี้จะมีฐานะยากจน ไม่สามารถเข้าบริการสาธารณสุขพื้นฐานได้

จากข้อมูลนี้จะเห็นได้ว่าตัวเลขจำนวนผู้ป่วยโรคมะเร็งท่อน้ำดียังเพิ่มขึ้นตลอดเวลา การรณรงค์ให้ประชาชนโดยเฉพาะทางภาคอีสานและภาคเหนือ เห็นความสำคัญของเรื่องนี้จึงเป็นสิ่งจำเป็นและต้องกระทำอย่างต่อเนื่อง ให้เลิกกินปลาดิบ ๆ หรือสุก ๆ ดิบ ๆ หันกลับมากินปลาที่ปรุงสุกแล้วด้วยความร้อน มีการปรุงรสให้กลมกล่อมให้กินอร่อย แล้วจะพูดได้ใหม่ว่า มันแซบหลาย ๆ

โครงการแก้ไขปัญหาโรคพยาธิใบไม้ตับและมะเร็งท่อน้ำดี ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ

ปัญหาโรคมะเร็งท่อน้ำดีเป็นปัญหาสาธารณสุขที่มีความสำคัญ ทางมหาวิทาลัยขอนแก่นได้ตระหนักถึงปัญหานี้ และในวาระที่ มหาวิทยาลัยขอนแก่นครบรอบ 50 ปี ด้วยปณิธานแห่งการอุทิศตนเพื่อสังคม จึงได้จัดทำโครงการ แก้ไขปัญหาโรคพยาธิใบไม้ตับและมะเร็งท่อน้ำดี ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ (Cholangiocarcinoma Screening and Care Program : CASCAP) เพื่อเป็นการส่งเสริมสุขภาพ ป้องกันโรค การคัดกรองโรค การวินิจฉัยและการดูแลรักษา การวิจัยพัฒนาคุณภาพในการให้การดูแลรักษา และการติดตามประเมินผลในการดูแลรักษา เพื่อลดอัตราการสูญเสียชีวิตจากโรคมะเร็งท่อน้ำดี ลดการสูญเสียทั้งด้านเศรษฐกิจ สังคม รวมถึงการผลักดันประเด็นมะเร็งท่อน้ำดีเป็นนโยบายสาธารณะ เพื่อสุขภาพของคนทั้งประเทศ

ภาพ ประกอบการจัดงาน วาระอีสานต้านมะเร็งท่อน้ำดี กับ มูลนิธิมะเร็งท่อน้ำดีสัญจร ครั้งที่ 34

ขอบคุณ ภาพประกอบจาก http://www.cascap.in.th/news/?p=281

มหาวิทยาลัยขอนแก่นร่วมกับมูลนิธิมะเร็งท่อน้ำดี จัดงาน วาระอีสานต้านมะเร็งท่อน้ำดี กับมูลนิธิมะเร็งท่อน้ำดีสัญจร ครั้งที่ 34 โดยโครงการแก้ไขปัญหาพยาธิใบไม้ตับและมะเร็งท่อน้ำดีในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ (CASCAP) ร่วมกับ มูลนิธิมะเร็งท่อน้ำดี สำนักงานสาธารณสุขจังหวัดขอนแก่น สำนักงานสาธารณสุขอำเภอเมืองขอนแก่น โรงพยาบาลขอนแก่น สำนักงานเทศบาลเมืองศิลา โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลศิลา โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพบ้านโนนม่วง หน่วยบริการปฐมภูมิหนองไผ่ ศูนย์เรียนรู้พัฒนาสตรีและครอบครัวรัตนาภา จังหวัดขอนแก่น ศูนย์ดูแลผู้สูงอายุเทศบาลเมืองศิลา ศูนย์การศึกษาพิเศษ เขตการศึกษา 9 โครงการ อสม. น้อยเดินตามรอยพ่อ และหน่วยงานอื่น ๆ ในพื้นที่ ได้ร่วมกันจัดงานในครั้งนี้

การจัดงานครั้งนี้ได้มีการตรวจคัดกรองมะเร็งท่อน้ำดี ด้วยเครื่องอัลตราซาวด์ระบบคอมพิวเตอร์ โดยทีมคณะแพทย์จากมหาวิทยาลัยขอนแก่นและจากโรงพยาบาลต่าง ๆ ให้กับประชาชนกลุ่มเสี่ยงของโรคมะเร็งท่อน้ำดี ที่อยู่ในเขตพื้นที่เทศบาลเมืองศิลา จำนวนกว่า 600 ราย เพื่อค้นหาผู้ป่วยในระยะแรกเริ่ม ทำให้สามารถส่งผู้ป่วยไปรักษาในโรงพยาบาลประจำจังหวัด และ โรงพยาบาลศรีนครินทร์มหาวิทยาลัยขอนแก่น ได้อย่างทันท่วงทีและมีประสิทธิภาพ ซึ่งโครงการนี้ทางมหาวิทยาลัยขอนแก่นจะจัดต่อเนื่องกันไปอีกเพื่อลดจำนวนผู้เป็นโรคมะเร็งท่อน้ำดีในภาคอีสาน

การให้ความรู้เพื่อป้องกันและตัดวงจรโรคพยาธิใบไม้ตับ จึงเป็นสิ่งจำเป็นอย่างยิ่ง ทางมหาวิทยาลัยขอนแก่นได้ร่วมมือกับทางสาธารณสุขจังหวัดขอนแก่น เพื่อจัดทำโครงการรณรงค์เรื่องนี้อย่างกว้างขวาง ในระดับโรงเรียนได้จัดทำหลักสูตรเปลี่ยนพฤติกรรมการกินอาหาร โดยเริ่มจากในกลุ่มนักเรียน ชั้นประถมศึกษาปีที่ 4 – 6 หรือประถมตอนปลาย ซึ่งจะหารือกับกระทรวงศึกษาธิการในการจัดทำหลักสูตรนี้เผยแพร่สู่โรงเรียน ส่วนในกลุ่มประชาชนจะมีการอบรมอาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน (อสม.) อย่างเข้มแข็ง ในเรื่องการแนะนำ การรณรงค์ชาวบ้าน ประชาชน ให้เห็นโทษของการกินอาหารแบบดิบหรือสุก ๆ ดิบ ๆ จะต้องช่วยกันให้ความรู้ในรูปแบบต่าง ๆ จัดทำเอกสารเผยแพร่เรื่องนี้ให้ทั่วถึงมาก ๆ รวมทั้งมีการเผยแพร่ทางสื่ออินเตอร์เน็ต และต้องทำอย่างต่อเนื่องจากนักเรียนสู่พ่อแม่ ประชาชน ในท้องถิ่นนั้น ๆ

...............................

สุนทร ตรีนันทวัน

ฝ่ายนวัตกรรมและเทคโนโลยีเพื่อการเรียนรู้ สสวท.

This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.

ข้อมูลอ้างอิง

1. มะเร็งท่อน้ำดี ภัยเงียบที่ป้องกันได้ , อภิวรรณ เสาเวียง หนังสือพิมพ์ เดลินิวส์ วันอาทิตย์ ที่ 6 ธันวาคม พ.ศ. 2558 หน้า 7
2. มะเร็งท่อน้ำดี ภัยเงียบที่น่ากลัว (Online) เข้าถึงได้จาก http://www.prachachat.net/news_detailphp?newsid=1432725974 สืบค้น 11/12/2558
3. มะเร็งท่อน้ำดี รู้ก่อนป้องกันได้ (Online) เข้าถึงได้จาก http://health.kapook.om/view111166.html สืบค้น 11/12/2558
4. มะเร็งท่อน้ำดี ไม่ใช่มะเร็งตับ (Online) เข้าถึงได้จาก http://eee.cascap.in.th/news/?p=63 สืบค้น 11/12/2558
5. มะเร็งท่อน้ำดี วาระอีสาน (Online) เข้าถึงได้จาก http://coa.in.th/index.php?option=com_esyblog&view=entru&id=30&itemid=656 สืบค้น 12/12/2558
6. มหาวิทยาลัยขอนแก่นร่วมกับมูลนิธิมะเร็งท่อน้ำดี จัดงาน วาระอีสานต้านมะเร็งท่อน้ำดี กับมูลนิธิมะเร็งท่อน้ำดีสัญจร ครั้งที่ 35 (Online) เข้าถึงได้จาก http://www.cascap.in.th/news/?p=281 สืบค้น 13/12/2558
7. โครงการแก้ไขปัญหาโรคพยาธิใบไม้ตับและมะเร็งท่อน้ำดีในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ (Online) http://www.cascap.in.th/news/?page_id=206 สืบค้น 12/12/2558