คู่มือการใช้หลักสูตรรายวิชาเพิ่มเติมวิทยาศาสตร์ วิชาเคมี ระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ (ฉบับปรับปรุง พ.ศ. 2560) ตามหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551

กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ วิชาเคมี 58 แนวทางการใช้คำ�ถามกับการส่งเสริมการคิดและการพัฒนา ด้านพุทธิพิสัยตามอนุกรมวิธานของบลูม และอนุกรมวิธาน ที่ปรับปรุงมาจากบลูม การสนทนาหรืออภิปรายระหว่างผู้สอนและผู้เรียน หรือระหว่างผู้เรียนเอง จะช่วยให้ผู้เรียนพัฒนาทักษะการคิด รวมถึงทักษะการสื่อสาร ดังนั้น คำ�ถามของ ผู้สอนระหว่างการจัดการเรียนรู้ในห้องเรียนจึงมีความสำ�คัญอย่างยิ่งในการส่งเสริม การคิดของผู้เรียน ลักษณะของคำ�ถามที่ดี คือ ๑. มีความหมายชัดเจน เข้าใจง่าย ไม่กำ�กวม ๒. เป็นคำ�ถามที่กระชับ ๓. เป็นประโยคที่สมบูรณ์ ๔. ไม่ยากหรือง่ายเกินไปสำ�หรับผู้เรียน ๕. เป็นคำ�ถามที่กระตุ้นให้เกิดการคิด ๖. เป็นคำ�ถามที่สามารถนำ�ไปสู่การสืบเสาะหาความรู้ หรือค้นหาคำ�ตอบได้ การจัดการเรียนรู้ โดยใช้คำ�ถามเพื่อส่งเสริมการคิดอาจมีแนวทางดังนี้ ก่อนการสอน ผู้สอนควรแต่งคำ�ถามที่ท้าทายการคิดระดับต่าง ๆ ไว้ล่วงหน้า เพื่อให้มั่นใจว่าคำ�ถามมีหลากหลายระดับ และตรงกับจุดประสงค์หรือเป้าหมาย ที่ตั้งไว้ เช่น - เว็บไซต์ทั้งสองนี้แตกต่างกันอย่างไรบ้าง (การวิเคราะห์) - ผู้เขียนบทความนี้ต้องการสื่อสารอะไรกับเรา (การใช้วิจารณญาณ) - เราจะแต่งตอนจบของเรื่องนี้ใหม่ได้อย่างไร (การสร้างสรรค์) - เรื่องราวที่อ่านทำ�ให้เรารู้สึกอย่างไร (การประเมิน) ผู้เรียนมีเวลาคิดอย่างเหมาะสมหลังจากได้ฟังคำ�ถามและคำ�ตอบ งานวิจัย มากมายแสดงให้เห็นว่าเมื่อผู้เรียนได้มีเวลาคิดหลังจากได้ฟังคำ�ถามและ คำ�ตอบจากเพื่อนแล้ว ผู้เรียนจะสามารถคิดและอภิปรายเกี่ยวกับเรื่องนั้นๆ ได้ ลึกซึ้งมากขึ้น หากเป็นคำ�ถามที่เน้นการคิดขั้นพื้นฐาน ไม่ซับซ้อนมาก ผู้สอน อาจให้เวลาในการคิดประมาณ ๓ – ๕ วินาที แต่หากเป็นคำ�ถามระดับสูงมีความ ซับซ้อนมาก อาจให้เวลาในการคิดประมาณ ๑๐ วินาที (Rowe, 1974) กระตุ้นให้ผู้เรียนแสดงความคิดออกมาดังๆ ผู้สอนต้องพยายามให้ผู้เรียนอธิบาย การคิดของตนเองออกมาเป็นคำ�พูด ใช้คำ�ถามของผู้เรียนเป็นส่วนหนึ่งของการสืบเสาะค้นหาคำ�ตอบ ตั้งสมมติฐาน หรืออภิปราย คำ�ถามที่ผู้เรียนตั้งขึ้นมักจะนำ�ไปสู่การคิดที่มีคุณภาพและเมื่อ ผู้สอนใช้คำ�ถามเหล่านี้ ผู้เรียนมักจะให้ความสนใจและร่วมมือในการเรียนรู้ มากขึ้น ผู้สอนสาธิตหรือเป็นตัวอย่างให้ผู้เรียนในการถามคำ�ถามแบบต่าง ๆ ผู้สอน และผู้เรียนสามารถช่วยกันตั้งคำ�ถามเพื่อที่จะกระตุ้นการคิดแบบต่าง ๆ โดยผู้สอนสามารถเป็นต้นแบบในการใช้คำ�ถามที่ดี คำ�ถามที่ส่งเสริมการคิด และการนำ�ไปสู่การสืบเสาะหาความรู้ การอภิปรายซักถามมีความสำ�คัญอย่างยิ่งต่อการเรียนรู้ของผู้เรียน ดังนั้นครูควรวางแผนการสอน คิดรายการคำ�ถามที่หลากหลายระดับการเรียนรู้ ตามอนุกรมวิธานที่นักจิตวิทยาและนักการศึกษาได้จำ�แนก ดังนี้